Powiedziała, że nie żałuje

Skandynawskich”, ale myślę, że nawet jeśli wyjątkowo bym się rozpisała nie byłabym w stanie oddać emocji towarzyszących mi przy lekturze tej opartej częściowo na faktach historii sięgającej wiosny 1945 roku i końca wojny lapońskiej. Spojrzenie na wojnę oczami kobiet, których sytuacja zmienia się wraz z podejmowanymi przez rządzących decyzjami nie jest zbyt częste w literaturze wojennej gloryfikującej męskie bohaterstwo. Dziś Finlandia jest sprzymierzona z Niemcami, a jutro już nie jest. Pracujące dla niemieckiego wojska Finki dziś są kucharkami, szwaczkami i pielęgniarkami, jutro zostają okrzyknięte zdrajczyniami i „szwabskimi k*rwami”. "Dlaczego czyny mężczyzn usprawiedliwia się rozkazami z góry, a kobiety obarcza się odpowiedzialnością indywidualną?" pyta autor we wstępie i w powieści próbuje odpowiedzieć na to pytanie. Bohaterkami historii jest pięć kobiet, wspierających swoją pracą i towarzystwem wycofujących się Niemców aż do momentu opuszczenia przez nich Norwegii. Pozostawione same sobie obawiają się nie tylko nadciągającej Armii Czerwonej, ale i tego co zastaną po powrocie do domów. Jednak, gdy mają wybór pomiędzy dalszym pobytem w obozie jenieckim a pełną niebezpieczeństw wędrówką do Finlandii, wybierają tę drugą opcję. I tu zaczyna się ich podróż zdominowana niepewnością i strachem, naznaczona ciągłym głodem i nieludzkim zmęczeniem, której celem w pewnym momencie staje się postawienie kolejnego kroku, i jeszcze jednego. Kieruje nimi wola przetrwania, ale ich myśli zatruwają obawa przed tym co zastaną u celu i refleksja nad ich udziałem, choć pośrednim, w nazistowskich zbrodniach. Potrafią jednak czerpać z tej wspólnej wędrówki, z własnego towarzystwa. Cieszyć się ze znalezionej puszki z jedzeniem czy z możliwości skorzystania z sauny. Każda z tych kobiet ma własną historię. Inne powody przywiodły je w to miejsce i inne zmotywowały do powrotu. Co czeka je u celu podróży? Lekki styl autora sprawił, że mimo poruszanej trudnej tematyki książkę przeczytałam w jeden wieczór, a opowieść wciągała mnie z każdą stroną coraz bardziej. Im lepiej też poznawałam bohaterki i ich motywy, tym bardziej chciałam poznać zakończenie tej historii. I podobnie jak one przekonałam się, że w życiu często bardziej wartościowa jest sama droga, niż jej cel.

jeszcze nie zna faktów z czasów II wojny światowej. Akcja książki dzieje się w Finlandii, na terenie, której stacjonowały wojska żołnierzy hitlerowskiej armii. Część fińskiej ludności cywilnej zaciągnęła się do pracy u nazistów. Kobiety często żyły z żołnierzami, które przez to po wojnie były źle traktowane i naznaczone piętnem wojny. W trakcie wycofywania się wojsk niemieckich, palono wszystkie domy, kościoły i szkoły, Laponia przybrała krajobraz opustoszenia i zgliszczy, całkowicie zrównany z ziemią. Bohaterami książki jest pięć kobiet, które wyruszają w pieszą wędrówkę do swoich domów, w okolice Rovaniemi, uwolnione dzięki łaskawości mężczyzny, który transportował je z obozu jenieckiego. I tu pojawia się dylemat polegający na tym czy ruszyć w drogę, czy zostać i oddać się władzy tłumacząc się i składając zeznania, kim i co się robiło w czasie wojny. Każdy musi dokonywać wyborów, o których po czasie może powiedzieć czy były dobre, czy złe. Stąd, ten tytuł książki. Kobiety wędrując zmagają się z głodem, bólem, zimnem, tak naprawdę z prawdziwym cierpieniem.Klimat Laponii jest niezwykle trudny, co sprawia, żę wędrówka jest wyczerpująca. Z każdym etapem podróży, ubywa którejś, najpierw zostaje Aili, z powodu braku sił, na dalszą podróż, potem odłącza się Siiri i Katri, które podążają w swoje rodzinne strony. Na końcu swej wędrówki zostają Irene i Veera, które próbowały również powrócić do swoich domów, już prawie im się to udało, jednak znowu powstały pewne okoliczności, o których musicie przeczytać sami. W trakcie podróży musiały przestać wyobrażać sobie smutek i żal tych ludzi wypędzanych ze swoich domów, musiły jedynie myśleć, o tym, żeby przetrwać. Jednak nikt tak naprawdę nie może zajrzeć do wnętrza drugiego człowieka i zobaczyć jego ból. Przez cały czas towarzyszył im strach o swoją przyszłość, jak i czy w ogóle przyjmą ich rodziny i krewni. Tak naprawdę czytelnik zostaje zmuszony do zastanowienia się, czy po takich traumatycznych przeżyciach, człowiek jest zdolny do powrotu do zwykłej codzienności, do prostych czynności, do funkcjonowania z drugim człowiekiem. Autor pisze, że czas wyjątkowy rodzi wyjątki. Historia tych kobiet zostanie ze mną na pewno na jakiś czas, bez oceniania ich, bo nigdy nie wiemy jakbyśmy się zachowali w tak esktremalnych warunkach.

niż wszystkie, które znamy, a z pewnością inna od tych, które ja znalałam do tej pory. Tommi Kinnunen stworzył fikcję literacką, opierając się na faktach i prawdziwych historiach, przedstawił zapomniany fragment historii w pełni poświęcając go kobietom. To powieść o finałach wracających po wojnie do kraju, z którego wcześniej zmuszone były uciec za Niemcami by przetrwać. Powrót do domu - przez zimowe lasy Laponii, która podczas wojny została zrównana z ziemią - budzi w nich skrajne emocje i obawę przed tym, jak zostaną przyjęte. Bo fiński żołnierz strzelający do ludzi nie budzi w społeczeństwie żadnego zastanowienia, jednak moralność kobiet opuszczających ojczyznę wraz z wrogiem jest w tym świecie mocno kwestionowana. Kinnunen tworzy pełną milczenia i niedomówień powieść drogi, w której kobiety im dłużej idą, tym większy niepokój czują. Autor poświęca duże pole na kreację psychologiczną bohaterem, poddając je wewnętrznym przemianom i ukazując ich niepewne uczucia. Nie było w tej książce ani jednego fragmenty, którym mogłabym się znudzić, a jej zakończenie tylko utwierdziło mnie w przekonaniu, że „Powiedziała, że nie żałuje” jest kolejną książką z prozy skandynawskiej ukazującą fenomen tamtej literatury. To surowa i oszczędna w opisach, a jednocześnie tętniąca emocjami lektura, która trafia do moich tegorocznych ulubieńców.

jednak poza dobrze znane i utarte schematy. Kinnunen nie opisuje konfliktu zbrojnego, lecz przedstawia wojnę oczami kobiet – Finek, które po kapitulacji Niemiec wracały pieszo z Norwegii do porzuconych domów w Finlandii – i spotykały się z nienawiścią i społecznym ostracyzmem. Ciekawe zatem jest nie tylko historyczne tło i kobieca perspektywa, ale również kwestie dotyczące moralności, współudziału oraz odpowiedzialności indywidualnej i zbiorowej. W książce Kinnunena kobieca siła, poczucie winy, trudne decyzje i niepewność jutra splatają się ze sobą tworząc przejmującą opowieść drogi. Pięć kobiet odbywa powojenną wędrówkę: dosłownie – przemierzając zrównaną z ziemią Laponię; i metaforycznie – zaglądając w głąb własnego serca. Pięknie napisana i wartościowa książka – bez moralizowania, a z dużą dozą literackiego talentu, psychologicznej przenikliwości oraz ludzkiej wrażliwości i otwartości. To kobieca opowieść o utraconej ojczyźnie i tożsamości oraz trudnych powrotach. A dla mnie także o różnych odcieniach samotności – egzystencjalnych wątpliwościach, przypadkowości losu i próbie przejęcia nad nim kontroli. Tommi Kinnunen dotyka niezagojonych ran i oddaje głos kobietom – warto poznać ich historie. Wspaniała książka. Zostanie ze mną dłużej (i z pewnością trafi na listę ulubieńców 2023). Warto przeczytać, polecam.