Wojna jest urzeczywistnieniem tego, co w człowieku najgorsze. Literatura piękna stanowi natomiast przeciwwagę dla takiego obrazu ludzkiej natury. Istnieje wiele powieści, które dają nadzieję na lepszą przyszłość i pokazują, iż mimo całego zła, które wyrządza, ludzkość jest również w stanie uczynić wiele dobra.
“Apeirogon” Columa McCanna (tłum. Aga Zano) – opowieść o przyjaźni i walce o pokój
Główni bohaterowie powieści są przedstawicielami narodów, które od wielu lat pozostają w konflikcie. Rami Elhanan to Izraelczyk, Bassam Aramin – Palestyńczyk. Mimo tej podstawowej różnicy, zdaje się, że mężczyzn więcej łączy niż dzieli. Oboje są głowami rodzin, wrażliwymi obserwatorami rzeczywistości i członkami izraelsko-palestyńskiej organizacji – Bojownicy o Pokój. Wspólnym doświadczeniem obu jest również strata. Córka Ramiego – Smadar – zginęła w zamachu terrorystycznym w centrum Jerozolimy. Abir – córka Bassama – została postrzelona gumowym pociskiem przez patrol izraelskiej policji i zmarła w wyniku obrażeń. Śmierć dziecka ani dla Ramiego, ani dla Bassama nie stała się przyczynkiem do odwetu. Swoją żałobę bohaterowie przekuli w apel o pokój. Tak narrator opisuje motywacje Bassama: “Nie chciał już walczyć. Największym dżihadem, mówił, jest zdolność rozmowy.” Dążeniem obu mężczyzn stało się zniesienie izraelskiej okupacji, a co za tym idzie – niesprawiedliwych podziałów. “Równość? Czemu nie? Czy to wizja bardziej szalona od kradzieży? Od mordowania?” – to prowokacyjne pytanie zadane przez Ramiego podczas jednego z wystąpień na rzecz zażegnania konfliktu.
Powieść Columa McCanna niesie głęboko humanistyczne i pacyfistyczne przesłanie. Przyjaźń Ramiego i Bassama przywraca wiarę w to, że długoletni spór izraelsko-palestyński może się wreszcie zakończyć. Tym, co wzmacnia tę nadzieję jest fakt, iż tekst został oparty na kanwie prawdziwej historii.
“Powróceni” Abdulrazaka Gurnaha (tłum. Krzysztof Majer) – książka o losach zwykłych ludzi wrzuconych w wir historii
Powieść noblisty – Abdulrazaka Gurnaha – to wielowątkowa saga o zwykłych ludziach, których życie toczy się w cieniu wielkich wydarzeń historycznych. Zagrabienie terytoriów Afryki Wschodniej przez Cesarstwo Niemieckie, następnie wojna o kolonie pomiędzy Niemcami a Brytyjczykami – wszystko to odbiera bohaterom poczucie bezpieczeństwa i stabilizacji. Tym, co pozwala im przetrwać, jest okazywane sobie nawzajem dobro. Khalifa przygarnia pod swój dach siostrę swojego przyjaciela, Ilyasa. Afiya natomiast pomaga Hamzie w leczeniu traumy, której doświadczył na wojnie. W okrutnej rzeczywistości splecenie się losów bohaterów przynosi im ukojenie. Miłość i przyjaźń stanowią wartość w nieprzewidywalnym świecie, co wyraża Hamza w wewnętrznym monologu: „[…] zrobiło mu się żal samego siebie, choć naturę tego żalu nie całkiem rozumiał: żal wszystkich lat, które przeżył bez miłości, żal wszystkich chwil, tak krótkich, gdy okazywano mu delikatność.”
“Wyspa zaginionych drzew” Elif Shafak (tłum. Natalia Wiśniewska) – historia miłości w obliczu wojny domowej
Miejscem akcji (jednym z dwóch) w powieści Elif Shafak jest Cypr – wyspa, na której w latach 70’ XX w. doszło do eskalacji przemocy pomiędzy zamieszkującymi ją Turkami i Grekami. Wojna domowa doprowadziła do śmierci bądź zaginięcia wielu tysięcy osób po obu stronach konfliktu. W niesprzyjających okolicznościach, jakie stanowiła narastająca wrogość pomiędzy nacjami żyjącymi na Cyprze, uczucie połączyło Defne (Turczynkę) oraz Kostasa (Greka). Bohaterowie – w odróżnieniu od wielu ludzi, którzy w tamtym czasie byli zaślepieni nienawiścią – dostrzegają w drugim człowieku więcej niż tylko przynależność etniczną. Defne nazywa zwaśnionych Cypryjczyków “wyspiarzami”, próbując tym samym odwrócić uwagę od podziałów, które przynoszą wyłącznie cierpienie.
“Wyspa zaginionych drzew” zawiera również zaskakujące spojrzenie świata natury na ludzkie konflikty. Narrację w niektórych rozdziałach prowadzi bowiem figowiec. Drzewo wyraża przekonanie, iż “[…] wszędzie tam, gdzie panują dotkliwe podziały i wojna, nie ma wygranych, zarówno w ludzkim kręgu, jak i poza nim.” Figa oddaje głos wszystkim pokrzywdzonym – ludziom, roślinom i zwierzętom. Uwrażliwia na ich cierpienie i wskazuje wartość miłości – “jedynej rzeczy, której ludzie jeszcze nie zniszczyli.”
